هم بخت نیکی و هم بخردی است

<p> این ابتکار سکاکی، در کتابهای بلاغیون پس از وی اثر نهاد و خطیب قزوینی (ف 739هـ) در تلخیص المفتاح و تفتازانی (ف797 یا 791 هـ) در مطوَّل علوم بلاغی را به سه گونه بدیع و بیان و معانی تقسیم کردند و « علم بدیع را در بخش پایانی کتاب خود آوردند. و در هر بحری از بحور چهل و شش گانه صنعتی از علم بیان که استاد این فن رشیدالدّین وطواط آن را ضبط و به حدایق السّحر موسوم گردانیده و آن مخدّره را روضة السّحور و درة البحور نام نهاد و به یمن القاب همایون صاحبی محلّی گردانیده به موقف عرض رسانیده. در زبان عربی تا زمان سکّاکی (م 626 هـ) علوم بلاغی (بدیع، بیان و معانی) از هم تفکیک و جدا نشده بودند. پس از مذاکرات بسیار نسبت به انتخاب اعضای انجمن ملّی از هر طرف صدا ها بلند و یکی یکی وجیه المله ها را بشمردند و چند نفری را هم از طبقهی علما و تجّار درجه ی اوّل خود آقا به سیاست یا به قول معروف لحکمت پیشنهاد و به عضویّت انتخاب شدند. سرایندگان قصاید مصنوع در انتخاب وزن و قافیه، کاملاً از شیوة پیشنیان خود پیروی کردهاند به گونهای که فقط یکی از قصاید حافظ علی بن نور در بحر خفیف اصلم مسبغ (فاعلاتن مفاعلن فَعَلان) است و دیگر قصاید همگی در بحر مجتث مثمن مخبون (مقصور / محذوف/ اصلم مسبغ) سروده شدهاند و هجای قافیه در اغلب آنها «- ار» است، جز قصاید بهاءالدّین ساوجی و تیمور حسینی که هجای قافیة آنها مصوت بلند (آ) است.</p>
<p> جز اینها دیگر در هیچ تذکره و جنگ و سفینهای نامی از او ندیدهام. البته ممکن است جز اینها ابیاتی نیز از حشو قصیده استخراج شده بوده که به دلیل ناقص بودن مقدّمه در نسخة دست نویس موجود نیست. ابن خردادبه (به نقل از یحیی بن خالد بن برمک): موسیقی آن است که تو را شاد کند و برقصاند و بگریاند و اندوهگین کند و جز آن هر چه باشد رنج و بلاست. تخلص وی یحیی بوده و چنان که از همین اشعار اندکش بر میآید در شاعری بویژه قصیده سرایی توانا بوده و چیزی از برادر خود کم نداشته است. بهاءالدّین ساوجی شاعر کم نام و نشانی است که منابع کهن نیز درباره او اطلاعات بسیار اندکی دارند. از حشو قصیده نیز افزون بر ده بیتی که در مقدمه آمده، چهل و شش بیت در اوزان مختلف استخراج میشود که در هر بیت دست کم یک آرایة بدیعی گنجانده شده است و هر بیت در وزنی از اوزان مختلف قرار میگیرد که با احتساب دو وزن مستخرج از دو قطعة بر آمده از توشیح اوایل مصراعها، مجموعاً چهل و هشت وزن میشود (نام اوزان در جدول پیوست می آید) که دو تا از مدّعای شاعر کم است1- منظور از صنایع بدیعی، مجموع صنایع بلاغی اعم از بدیعی و بیانی است. پس از این دو منبع، تا جایی که نگارنده آگاهی دارد، در برگ 159جنگ خطی شمارة 6323 کتابخانة ملک که پس از سدة یازدهم تدوین شده، از بهاءالدّین با عنوان بهاءالدّوله ساوجی یاد شده است. خوانندگان ارجمند متن کامل قصیده را در دیوان وی (بهاءالدّین ساوجی، 1390: 138) میتوانند بخوانند. این روایت و مانند آن در وسائل الشیعه نشان میدهد که علی اکبر7 همسر و بچه داشته است و زیارت علی اکبر7 که از امام صادق7 روایت شده است، این سخن را تأیید میکند. از بدیعیّههایی که پسرو قصیدة قوامی گنجهای بودند، به ممتاز البدایع از حافظ علی بن نور کاتب غوری هروی، متخلّص به عیشی و بدیعیّههای شمس الدّین بردعی (شاعر سدة دهم) و محمّد ابراهیم شربتدار از شعرای زمان شاه سلطان حسین صفوی میتوان اشاره کرد. قدیمترین نمونة بدیعیّه را قوامی مطرّزی گنجهای شاعر قرن ششم هجری با نام بدایع الاسحار فی صنایع الاشعار سروده است. </p>
<p> چاپ اول سال 1424ق. تعدادِ صفحات 344، عنوان کتاب تاریخ شهر مدینه به نام «الدرة الثمینة فی اخبار المدینة» که احادیث آن خارج شده و تحقیق و برگرداندن متون توسط عبدالرزاق المهدی انجام شده است. از این رو با حدس و گمان میتوان گفت که بهاءالدّین در میان سالهای 694 ق تا 745 ق و یا حداکثر تا سال 746 ق، زمان مرگ تاج الدّین، در خدمت وی به سر می برده است. با توجه به مطالب فوق و کمال پختگی اشعار و آگاهیهای بسیار بهاءالدّین در علوم مختلف چون علوم دینی، عربی، ادبی و نجومی و برخی قراین دیگر مانند سخن حمدالله مستوفی که میگوید:« بهاءالدّین ساوجی در حیات است» میتوان گفت که وی در سال 730 ق، زمان پرداختن تاریخ گزیده، سنین پیری و پختگی خود را میگذرانیده و احتمالاً بیش از شصت و حدود هفتاد سال داشته است. اگر حدس ما نزدیک به واقعیت باشد باید او در میان سال های 660 هـ .ق تا 670 هـ .</p>