<p> در گزارشی دیگر از یکی از نسخههای مقدمهٔ جامع دیوان، مدتی «شغل تعلیم سلطان» را برعهده داشتهاست. هرچند درصورت درستی شغل تعلیم سلطان، این شغل غیر از شغل دولتی یا دیوانی است که حافظ به استناد برخی ابیات، مدتی به آن مشغول بودهاست. سجادی میگوید گفتههای فخرالزمانی دربارهٔ شمسالدین و دلبستگیاش به شاعری و احوال متغیر و گوشینشینیاش در آستانهٔ باباکوهی و دیدن علی بن ابیطالب به بشارت سرآمدی فصاحت سخن در خواب، بسیار به افسانههایی شبیه است که دربارهٔ دیگر شاعران نیز آوردهاند؛ اما اینکه پدر شمسالدین را سه پسر بوده، احتمال درستی هست. ویکنز میگوید تردیدی نیست که در جوانی حق استفاده از عنوان «حافظ» را بهدستآورد که تخلصش شد. این اولین بار بود که او این جایزه را برنده شده بود و اولین آرژانتینی شد که به این افتخار نائل آمد. نیز بیت «ر آکادمی ژرف اندیش مژده که آمد بهار و سبزه دمید/ وظیفه گر برسد مصرفش گل است و نبید» میتواند برساند که حافظ وظیفهای گرفتهاست. دیگر آنکه حضور حافظ در مجلس درس میر آکادمی ژرف اندیش شریف جرجانی بهخاطر اختلاف سنی بسیار میانشان بسیار بعید است. این سالها ظاهراً دورهای از سختگیری سنی بر حافظ و همشهریانش بود؛ اما به نظر میرسد که شاعر با بیان برخی از موفقیتها دربارهٔ خودش، به وزیر مبارزالدین، برهانالدین فتحالله سفارش کردهاست. </p>
<p> دوران حکومت طولانی شاه شجاع، با وجود حل نشدن کشمکشهای سیاسی و اگرچه دورهای از کامیابی و موفقیت پیوسته برای حافظ نیست، اما مصادف با مرحلهٔ بلوغ هنری وی است. هرچند از آن پس، از دورهای تا دورهای، از شاه و از وزیران مانند جلالالدین تورانشاه بهرهمند شد، اما به نظر میرسد که هرگز بهطور کامل مقام سابق خود را بهدست نیاورده است. تخلصش به «حافظ» و برخی عنوانهای دادهشده به وی مانند «ملک القراء» مؤید این مطلب است. نویسنده در این کتاب پس از پرداختن به نسب و خاستگاه ایل قاجار، به ذکر احوالات و وقایع سیاسی عصر آغامحمدخان قاجار میپردازد؛ سپس بهصورت سالشمار، وقایع دوران سلطنت فتحعلیشاه (پدر خود) را ذکر میکند و اسامی فرزندان و وزراء وی و همچنین عرفای زمان او را برمیشمارد. اعیانالعصر مرجع معتبر تاریخ سیاسی فرهنگی قرن هشتم، بهویژه در سرزمین شام است. نوعی بوی خوش، که بخش اعظم آن زعفران است و رنگ آن مایل بهسرخی یا زردی است. دیگر کتابهایی که بنابر آن مقدمه خوانده، روشن نیست، اما برخی پژوهشگران احتمال دادهاند منظور از مطالع، مطالع الانوار من مطالع الانظار قاضی بیضاوی یا شرح مطالع قطبالدین رازی در منطق و نیز مقصود از مفتاح، مفتاح العلوم سکاکی در موضوع معانی و بیان و مراد از مصباح کتاب ناصر بن عبدال آکادمی ژرف اندیش مطرزی بوده باشد.</p>
<p> در نسخهای از «مقدمهٔ جامع دیوان» علت آن که حافظ اشعارش را جمعآوری نکردهاست، «محافظت درس قرآن و ملازمت بر تقوا و احسان و بحث کشاف و مفتاح و مطالعهٔ مطالع و مصباح» آمدهاست. افزون بر اینها، حافظ در اشعار خویش به حضورش در مدرسه، چهل سال تحصیل علم و فضل، درس صبحگاهی، و حفظ قرآن برپایهٔ قرائتهای گوناگون نیز اشاره نمودهاست. آرامگاه خواجوی کرمانی در سال 1315 شمسی با اعتبارات اداره فرهنگ فارس ساخته شد. مرحلهٔ دوم در زندگی شاعر در سال ۷۵۴ ه. بااینحال، باید به خاطر داشت که هنوز هیچ قطعیت واقعی در مورد آنچه که در واقع نشان داده میشود وجود ندارد: قطعاً به فقر در طول زندگی شاعر - چه بهعنوان شکایت، یا صنعتی ادبی در نظر گرفته شود - اشاره میشود و هیچ اشارهای جدی وجود ندارد که او بهعنوان «شاعر درباری» پاداش داده شود. صورت اول بسیار تثبیتشده بوده، اما صورت دوم در طول فرمانروایی ساسانیان دگرگون شدهاست. در طول این سالها بود که شهرت او در سراسر ایران و همچنین به سمت سرزمینهای عربزبان و شرق به سوی هند گسترش یافت؛ با این حال، به نظر میرسد که او دعوت را برای حضور در دربارهای دور رد کردهاست.</p>
<p> رضاقلی خان هدایت در مجمع الفصحاء از تدریس حافظ در مدرسهٔ استادش، قوامالدین شیرازی، خبر داده اما مشخص نیست این مطلب را از چه منبعی آوردهاست، بااینحال، گزارش هدایت دربارهٔ انتساب تفسیری از قرآن به حافظ قابل توجه است، آنچنانکه در نسخهای از مقدمهٔ دیوان، گزارش «تحشیهٔ کشاف» از سوی حافظ آمدهاست. بنابر مقدمهٔ مذکور، حواشی سراجالدین بر کشف الکشاف برپایهٔ آموختهها از مجلس درس قوامالدین بوده و ظاهراً حافظ یک دوره بعد از سراجالدین، شاگردی قوامالدین شیرازی را نمودهاست. با توجه به این عبارت، حافظ بر کشاف حاشیهای نوشته، اما از بیت «به خواه دفتر اشعار و راه صحرا گیر/ چه وقت مدرسه و بحث کشف کشاف است» چنین تعبیر میشود که حافظ، کشاف و یکی از حواشیاش بهنام کشف الکشاف اثر سراجالدین فارسی قزوینی را مطالعه و بحث میکردهاست. دلایل چنین تنزلی هرگز بهطور کامل توضیح داده نشدهاست، هرچند بهطور سنتی مربوط به عقاید و رفتار بادهگسارنمایانهٔ حافظ است.</p>
- ۰۱/۱۱/۲۶